Kamu ve özel sektrörden ayrı olarak “üçüncü sektör” şeklinde tanımlanan kooperatifçilik oldukça önemli bir  faaliyet kolu.

2016 itibari ile 7 milyar civarında olan dünya nüfusunun yaklaşık bir milyarı, diğer bir ifade ile yedide biri kooperatif üyesi. Ülkemizde ise yaklaşık 80 milyon nüfusu karşılık 8 milyon kooperatif üyesi var. Bu miktar dünya ortalamasının oldukça altında. Diğer bir ifade ile dünya nüfusunun %14’ü, Ülkemizin ise %10′ u kooperatif üyesi.

Daha önceden iki yazıda kooperatifçilik konusuna değinmiştim.

Bunlar;21 Aralık 2015 tarihli ve “Dünya Kooperatifçilik Günü (mü)?”  http://www.gonder.org.tr/?p=4051 ve 29 Mart 2015 tarihli “Yeşil Ordu’nun Mavi Ladinleri” http://www.gonder.org.tr/?p=1671 başlıklı yazılardı.

Bu yazıda mevzuat ve kurumsal yapılanmaya değinmek istiyorum.

Kooperatifçilik konusu Ülkemiz mevzautında oldukça önemli bir yere sahip.

1961 Anayasasının 51. Maddesinde; “Devlet, kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır.” ifadesinin yer alması kooperatifçiliğin gelişmesi için devleti daha aktif ve sorumlu duruma getirmiştir.

Halen yürürlükte olan 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, en üst düzeyde kooperatifçiliğin geliştirilmesi benimsenmiştir. Anayasamızın 171. maddesi, Devlete, milli ekonominin yararlarını dikkate alarak öncelikle üretimin artırılması ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alma görevini vermiştir. http://koop.gtb.gov.tr/kurumsal/tarihce

Kooperatifçilikle ilgili önemli Kanunlardan bazıları.

Kurumsal yapılanma açısından baktığımızda Kooperatif bir nevi ticari faaliyet olduğundan ağırlıklı olarak Ticaretle ilgili Bakanlıkların uhdesinde yer almış. Günümüzde Kooperatifçilikle ilgili temel bakanlık , Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.

2011 yılında kurulan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, “Esnaf ve sanatkârlar ile kooperatifçiliğe ilişkin politikaları, ilke ve hedefleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak belirlemek, stratejiler geliştirmek, sonuçları izlemek ve değerlendirmek,  Şirketler, kooperatifler ve ticaret sicili memurlukları ile esnaf ve sanatkâr sicil kayıtlarıyla ilgili hizmetleri yürütmek ve bunları denetlemek” ile görevlendirilmiş.

Bu Bakanlığın Ana Hizmet Birimi olarak kurulmuş olan Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü var. “Kooperatifçiliğe ilişkin politikaları, ilke ve hedefleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak belirlemek, stratejiler geliştirmek, uygulamak, sonuçlarını izlemek ve değerlendirmek” görevi bu Genel Müdürlüğe verilmiş.

Ayrıca;

  • Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’in kooperatifçilikle ilgili düzenleme ve aktivitelerini takip etmek,
  • “Uluslararası Kooperatifçilik Örgütü” ve “Kooperatiflerin Tanıtımı ve Geliştirilmesi Komitesi” toplantılarının takibi, duyurulması ve yazışmaların yapılması,
  • 2012 Uluslararası Kooperatifçilik Yılı faaliyetlerini hazırlamak ve hazırlık komitesi sekretarya hizmetlerini yürütmek bu Genel Müdürlüğün “Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı” nın uhdesine verilmiş.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığına ilaveten Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı da son derece önemli bir role ve yetkiye sahip. Zaten kooperatifçilik ağırlıklı olarak tarımsal bir faaliyet görünüyor. Dünyadaki ve ülkemizdeki kooperatfilerin önemli bir bölümü tarım ve ormancılık alanında faaliyet gösteriyor.

Kooperatiflerin kendi kendilerini temsil etmeleri için de düzenlemeler getirilmiş. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, “Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ve Danışma Kurulu” oluşturulmasını hükmetmiş. Buna göre;

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği:  http://www.turkey.coop/ Birlikler veya merkez birlikleri kooperatif şeklinde Türkiye Milli Kooperatifler Birliğini kurabilirler.Sulama Birlikleri Kanunu ile 29/6/2004 tarihli ve 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanununa göre kurulmuş birlik ve merkez birlikleri de Türkiye Milli Kooperatifler Birliğine üye olabilirler.
Danışma Kurulu: Türkiye Milli Genel Kooperatifler Birliği Genel Yönetim Kurulu ile Devlet Planlama Teşkilatı, Ticaret,Tarım,Maliye, Köy İşleri, İmar ve İskan, Milli Eğitim ve Sanayi Bakanlıkları, kooperatifleri finanse eden bankalar ve Türkiye Kooperatifçilik Kurumunun  http://koopkur.org.tr/ birer mümessilinin iştirakiyle “Türkiye Kooperatifleri Danışma Kurulu” kurulur.
Bu kurulun görev ve yetkileri çalışma şekil ve şartları Ticaret Bakanlığınca hazırlanacak bir tüzükle tespit olunur. Bu Tüzük 31 Mart 1995 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmış.
Bu çerçevede bir de “Türk Kooperatfiçilik Kurultayı” düzenlenmesi öngörülmüş ve bununla ilgili Yönetmelik de 17.12.1996 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş.
Kurumsal yapıyı tekrar değerlendirdiğimizde; Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ana Bakanlık.
Ancak tarımsal konularda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkili ve sorumlu.
Kooperatifçilik açısndan baktığımızda Türkiye Milli Kooperatifler Birliği yetkili birlik.
Türkiye Kooperatifçilik Kurumu da varlığı tanınan bir kooperatifçilik kurumu.  İnternet taramasından anlaşıldığı kadarı ile Türk Kooperatifçilik Kurultayı düzenlenememiş. Burada muhtemelen iki Bakanlığın da yetkili kılınması rol oynamıştır.
Aynı karışıklık Kooperatifçilik Günü kutlamalarında da görünüyor. Dünya her yılın Temmuz ayının ilk haftasını, Türkiye ise 21 Aralık tarihini “Uluslararası Kooperatifçilik Günü” olarak kutluyor.
Tarım Kredinin durumunu baktığımızda ise şunları görüyoruz.